maviş
Yönetici
 |  Konu: TÜRK MÜZİĞİ NAZARİYAT-II 2nd Şubat 2010, 00:03 | |
| TÜRK MUSİKİSİ FASIL PROGRAMI
"Türk musikisinde sözlü eserler 20. yüzyılın ilk çeyreğine kadar toplu programlar olarak icra edilmiştir.Solo okuma geleneği daha sonra ortaya çıkmıştır.Klasik repertuvar toplu icra geleneğine göre kurulmuş ve geliştirilmiştir.Küme Faslı,Meydan Faslı,İncesaz toplulukları adı verilen bu proğramlarda eser sıralaması şu esasa göre yapılırdı.PEŞREV,KAR,BESTE,AĞIR SEMAİ,YÜRÜK SEMAİ,SAZ SEMAİSİ ve bu eserlerin arasına serpiştirilmiş ses ve saz taksimleri.Programı zenginleştirmek için beste iki adet icra edilirdi ki bunlar BİRİNCİ BESTE ve İKİNCİ BESTE olarak adlandırılır.Bu gelenek 19.yy ikinci yarısından sonra az çok değişikliğe uğramış,şarkı formuna verilen önemle birlikte ağır semailerden sonra muhtelif ritimlerde şarkılar eklenerek eser sayısı artırılmıştır.Programın başında Peşrev yerine Medhal,sonunda saz semaisi yerine Sirto ve Longalar çalınır olmuştur".(bkn not)
Günümüzde yapılan fasıl proğramlarında ise, yukarıda bahsedilen gelenekten tamamen uzaklaşılmış olup,fasıl peşrev den sonra ağır aksak usulünde bir veya birkaç şarkı ile başlayıp muhtelif usullerde şarkılarla sürdürülmekte, ara saz taksimi ve sonrasında yine şarkı formunda ritmik eserlerle devam edip saz semaisi ile tamamlanmaktadır.
Not :Türk Musikisi Beste Formları(Dr.Nazmi Özalp)
MÜZİK (MUSİKİ):
İnsanların anlatmak istedikleri duyguları melodilerle anlatma sanatıdır.SES:
Cisimlerin titreşmeleriyle oluşan ve hava vasıtasıyla kulağa taşınan kulakça algılanarak beyin tarafından değerlendirilen tabiat olayına denir.SESLERİN ANALİZİ:Konumuz olan ses temelde ikiye ayrılır:
İnsan sesi, Enstrüman sesi
İnsan sesi kendi özelliklerine göre ikiye ayrılır:
Erkek sesi, Kadın sesi
Çocuk sesi Kadın sesi grubuna girer.
Erkek sesi üçe ayrılır:
Tenor: İnce erkek sesi,
Bariton: Orta kalınlıkta erkek sesi
Bas: Kalın erkek sesi.Kadın sesi de üçe ayrılır:
Soprano: İnce kadın esi,
Mezzo soprano: Orta kadın sesi,
Alto: Kalın kadın sesiNOTA:
Sesin yani müziğin kâğıda dökülmesinde kullanılan alfabeye nota denilir. Nota aynı zamanda sesleri gösteren işaretlere de denilir. Bunlar: DO, RE, Mİ, FA, SOL, LA, Sİ PORTE:Sözlerin yazılmasında tek çizgi kullanılır. İşaretler yani harfler bu çizginin üzerine yazılır. Müzikte ise üst üste beş çizgi kullanılırANAHTAR:Portenin nasıl kullanılacağını gösteren işarete anahtar denilir. Türk müziği temelde insan sesini esas aldığı için yalnızca sol anahtarı kullanılmıştır. Bu işaret portenin alttan ikinci çizgisinden başlar. Bu çizgiye sol çizgisi denilir. Bu çizgiyi ortasına alan yuvarlak işarete de sol notası veya sesi denilirNota değerleriEn büyük birim: TAM SES tir. BİRLİK NOTA denilir.Bu sesin/notanın yarısına ½ LİK NOTA kısaca: İKİLİK NOTA denilir. Buradaki bir ve bölü kelimeleri okunmaz.İkilik notanın yarısına ¼ lük, yani DÖRTLÜK NOTA denir.Dörtlük notanın yarısına 1/8 lik yani SEKİZLİK NOTA denir. Sekizlik notanın yarısına 1/16 lık yani ONALTILIK NOTA denir.NOTA İŞARETLERİ: Aynı şekilde sessiz kalınma sürelerinin yani ES lerin de miktarları vardır. Aynı şekilde BİRLİK, İKİLİK, DÖRTLÜK, SEKİZLİK, ONALTILIK şeklinde kullanılır kendilerine özel işaretleri vardır.
Es kullanmak gerektiğinde gerekli miktara ait işaretler büyükten küçüğe doğru yan yana yazılır.ES İŞARETLERİ:
DONANIM Bir müzik eserinin ilk satırının başlangıcında bazı işaretler yer alır. Bunlardan bazıları her satırın başına konulur. Bunları anlamadan eseri anlamak ve çözmek mümkün değildir.Yukarda anlattığımız sol anahtarının hemen yanında gerek duyulmuşsa diyez ve bemol işaretleri bulunur. Bu işaretler eserde kullanılan seslere ait bilgi verir. Yani sesin niteliğini anlatır. Dizi veya makam hakkında bilgi verir. Diyelim ki ortadaki çizginin üzerinde b harfine benzer bir işaret var. Bu bize Sİ sesinin 5 koma değerinde daha kalın çalınacağını ve söyleneceğini gösterir.Bu işaretlerin hemen yanında; C, 4/4, 2/4, 3 / 4, 8/8, ... gibi ifadeler vardır. Bu da usul hakkında bilgi verir.ARALIKLAR
Türk müziğinde dörtlü ve beşliler makamların oluşmasında kullanılır, aralıkları karakteristik olup sabittir, 3. SES GRUPLARININ KULLANILMASIBu ses gruplarından ya bir dörtlü grup + beşli grup ya da beşli grup + dörtlü grup kombinasyonları kullanılarak makamlar elde edilir. Kombinasyondaki ilk grubun ilk sesi makamın karar sesidir. Çoğunlukla iki grubun birleşmesindeki ortak ses de güçlü sestir. Makamların meydana getirilmesine geçmeden önce bazı terimleri bilmemiz gerekir.
MAKAM:
Türk müziğinde eserlerin ses dizilerini ve dizi özelliklerini; karar sesini, Güçlü perdesini, Donanımını, seyrini, Yeden sesini tek kelime ile ifade eden terimdir. Kelime anlamı yer olmakla birlikte sadece seslerin yerlerini göstermek yetmemiştir. Aynı yeri kullanan makamlar vardır. Melodi yapıları farklıdır.
KARAR SESİ:
Bir eserin durak veya bitiş sesi, dizinin ilk sesidir. Örneğin, Rast makamının karar sesi rast ( sol) sesidir.
GÜÇLÜ PERDESİ:
Çoğunlukla iki grubun birleşmesindeki ortak ses güçlü sestir. Eser icra edilirken, bu ses çok kullanılır. Asma karar dediğimiz melodik yapı değişmesi bu seste olur.
YEDEN:
Durak perdesinden önceki sestir. Ancak her makamda böyle değildir. Bazen bu sesin diyezi de kullanılabilir.
SEYİR:
Bir dizinin icrasında melodiler oluşurken alt seslerden üst seslere çıkılıyor veya tersi veya her ikisi de uygulanıyor olabilir. Bazı makamların diğer özellikleri aynı olmasına rağmen bu kullanım farkı makamı ortaya koyar.
Bundan dolayı seyir terimini incelemekte fayda var. Seyir, üçe ayrılır:
ÇIKICI SEYİR:
Dizinin karar sesinden başlayıp üst/tiz seslere çıkan melodi seyridir.
İNİCİ SEYİR:
Dizinin tiz karar sesinden veya daha tiz seslerden başlayarak karar sesine inen melodi seyrine denilir.
ÇIKICI İNİCİ SEYİR:
Hem çıkıcı hem de inici melodi özellikleri gösteren seyir şeklidir.
MAKAMLARIN OLUŞTURULMASI:
Yukarda anlattığımız ses gruplarını çeşitli kombinasyonlarda kullanarak birbirinden farklı diziler elde ederiz. Elde ettiğimiz bu dizilerin karar seslerini değiştirebilir veya yapısal eklemeler yapabiliriz. İşte bu özelliklerine göre makamı üç grupta inceleyebiliriz.
1 BASİT MAKAMLAR:
Yukarda bahsettiğimiz dörtlü ve beşli ses gruplarını aynen kullanan makamlardır. On üç adettir. Makamın güçlüsü iki grubun birleştiği ortak sestir.
Bunlar:Çargâh, Rast, Uşşak, Buselik, Kürdi, Hicaz, Uzzal, Hümayun, Zirgüle, Karcığar, Hüseyni, Suzinak ve Neva makamlarıdır.
2 ŞED (TRANSPOZE) MAKAMLAR:
Yukarıdaki on üç makamın ve aşağıda anlatacağımız birleşik makamlardan üç adedinin karar sesinin başka seslere taşınması ile elde edilir. On altı adettir. Örneğin Çargâh makamı çargâh ( do) sesi ile başlayan dizidir. Bu makamı dört ses geriye götürüp Rast ( sol ) sesinden başlatırsak ve hiç bir özelliğini değiştirmezsek Yeni bir makam elde etmiş oluruz. Bu yeni makamda kullanılan Fa diyez 5 komadır ve mahur sesidir. Bu makamın adı mahurdur. Aynı şekilde Karar sesini Acemaşiran ( fa ) sesine taşırsak aynı özelliklerde fakat başka bir diziymiş gibi icra edeceğimiz bu maka da Acemaşiran denilir.Bunlar:
2.1 ÇARGÂH MAKAMININ TRANSPOZE EDİLMESİYLE ELDE EDİLEN MAKAMLAR:
Acemaşiran, Mahur,
2.2 BUSELİK MAKAMININ TRANSPOZE EDİLMESİYLE ELDE EDİLEN MAKAMLAR:
Sultanîyegâh, Ruhnevaz, Nihavent,
2.3 KÜRDİ MAKAMININ TRANSPOZE EDİLMESİYLE ELDE EDİLEN MAKAMLAR:
Kürdîlihicazkâr, Ferahnüma, Aşkefza
2.4 ZİRGÜLE MAKAMININ TRANSPOZE EDİLMESİYLE ELDE EDİLEN MAKAMLAR:
Şeddi araban, Araban, Suzidil, Evcara, Hicazkâr, Zirgüleli suzinak,
2.5 RAST MAKAMININ TRANSPOZE EDİLMESİYLE ELDE EDİLEN MAKAM:
Nişaburek
2.6 NEVESER MAKAMININ TRANSPOZE EDİLMESİYLE ELDE EDİLEN MAKAM:
Rengidil
BİRLEŞİK MAKAMLAR:
Basit veya şed makamları 12 adet ses grubundan birini dizinin pes tarafına veya tiz tarafına ekleyerek elde edilen yeni fakat 8 sesten fazla sesi olan makamlardır. Yukarda anlattığımız 12 adet ses grubundan başka ses grupları da kullanılır.
Bunlar:
Hüzzam, Segâh, Müstear, Maye, Ferahnak, Nikriz, Pençgâh, Zavil, Arazbar, Saba, Dügâh, Hüseynîaşiran, Hicaz aşiran, Buselikaşiran, Aşiranzemzeme, Irak, Eviç, Bestenigâr, Muhayyer sünbüle, Acemkürdi, Muhayyerkürdî, Bayati araban, Ferahfeza, Gerdaniye, Gülizar, Hisarbuselik, Şevkefza, Şehnaz, Tahirbuselik, Yegâh, Sabaaşiran, Acem, Sümbüle, Isfahan, Hüzzamı cedid, Şevkidil, Nihavendi kebir, , Nişabur, ... | |
|
