ANTALYA-07

GİRİT GÖÇMEN MUTFAĞI


Yöre Mutfağında baskın unsurlardan biri de

kentimize 1924'de mübadele ile gelen Girit Göçmenlerince bilinen tariflerdir. Doğadan çok iyi yararlanan, ağırlıkla bitkisel kökenli beslenmeye dayanan bu mutfağa daha sonra "Akdeniz Tipi Beslenme Tarzı" adı verilmiş ve modern tıbbın önerdiği sağlıklı beslenmenin formülü olmuştur.

Aşağıda bu mutfaktan örnekler verilecektir.

Şilofta ( Loğusa Çorbası ) :

Daha çok loğusa kadınlara yapılan bir çorbadır. Mayasız hamur yoğrulup oklava ile açılır ve erişte gibi kesilir. Bu ince parçalar tencerede kaynayan suya atılıp haşlanır ve çorba kıvamına gelince içine şeker atılıp üstüne tarçınlı kızgın yağ dökülür. En üste dövülmüş ceviz ve badem serpilip sunulur. Loğusa kadının sütünü arttırdığına inanılır.

Askolibrus - Kenger ( Şevket Bostanı - Şevket-i Bostan - Akkız ):

Dikenli bir ottur. Ayıklanmadan önceki haline “Aladiken” de denir. Yaprakları sıyrılıp kökleri kesildikten sonra elde edilen bitkinin beyaz dalları ahtapot bacaklarını andırır. Dikenleri ayıklanıp yıkanır, uçları yarım parmak uzunluğunda doğranıp kök kısmı da ikiye veya dörde bölünür. Tencerede zeytinyağı dökülüp arzuya göre soğanlı veya soğansız olarak yağda çevrilir. İster beyaz, istenirse domatesli ve/veya etli pişirilir. Etli tarifte; Zeytinyağında tavuk eti ve soğan kavrulur. Doğranmış Askolibruslar ve su eklenerek beyaz olarak pişirilir. Pişmeye yakın istenirse bir kasede 1-1.5 kaşık un ve 1 limon suyu karıştırılarak terbiye yapılıp biraz daha pişirilir. Haşlanıp salatası da yapılır. Haşlama suyu da içilirse şifalı olduğuna inanılır.

Vruvez ( Turp Otu, Hardal ) :

3 çeşidi vardır. Tatlısı ( Qlikovruvez ), ( Rapanovruvez ) az hardallısı ve daha acısıdır ve en acısı da ( Prikovruvez )’dir. Haşlanarak salatası yapılır. İlk iki çeşide limon konabilir ama Prikovruvez’e sadece zeytinyağı konur. İstenirse haşlandıktan sonra süzülüp az yağda çevrilir. Başka bir kapta bol yumurta ( 1 kg. ota 6 yumurta) çırpılıp üstüne eklenir, kısık ateşte çevire çevire pişirilir. Sonra kapakla ters yüz edilip bu sırada biraz yağ eklenir. Turp otu çiçeklenmeden çıkan filizleri daha lezzetli olur. Tazeleri böyle pişirilirken turp otu kartlaşıp göbeklenmiş haline “Aştates veya Astaşa” denir ve ya haşlanıp salata yapılarak veya yumurta ile yemeği yapılarak yenir.

Rapanovruvez iç bakla (bakla giliği) ile kaynatılarak salata da yapılır. Önce bakla konur kaynayan suya ve biraz kaynatılır. Sonra güzelce yıkanmış turp otları içine atılıp yumuşayana kadar biraz daha kaynatılır. Limon ve yağ ilavesiyle servis yapılır.

İki türün kökleri yenir ancak Prikovruvez’in kökü yenmez.

Marasa ( Malatura, Rezene, Arapsaçı ) :

Dereotuna benzer kokulu bir ottur. Beyaz köklerinden ayıklanıp yıkandıktan sonra işaret parmağı uzunluğunda doğranır. Soğanla isteğe göre beyaz, domatesli veya etli pişirilebilir. Pişmeye yakın biraz un ve limon ile yapılan terbiye eklenip iki taşım daha kaynatılır. Askolibrus (Şevketi bostan) denen dikenli ot ile birlikte de pişer. Onda Marasa daha sert olduğu için önce konup biraz pişirilir ve aynı terbiye bu türlü yemeğe de yapılır. Marasa kuru fasulye ile de pişirilebilir.

Çulama:

Girit Göçmenlerinin önceleri yılın başında bolluk ve bereket dileğiyle yaptıkları bir yiyecek olup, sonraları bütün yıl, özel günlerde yapılmaya başlanmıştır.
Yapılışı: Un, su ve tuzla kulakmemesi yumuşaklığında bir hamur yoğrulur. İçine isteğe göre süt, yumurta da konabilir. Bu hamurdan alınan bezeler açılıp saçta pişirilir. Bir yanda yağlı, büyük bir tavuk haşlanır. Diğer yanda ıslanan pirinç yağda ince kıyılmış soğanla çevrilir. İçine haşlanıp didilmiş tavuk eti, tavuk ciğeri, ince doğranmış havuç, dövülmüş ceviz içi, kabuğu soyulmuş badem, dolmalık çam fıstığı, kuşüzümü, tarçın, pirinç, tuz ve karabiber eklenir ve tavuk suyu katılarak iç pilav hazırlanır. Pilav demlendikten sonra tepsiye aralarına tavuk suyu gezdirilip 3-4 kat yufka serilir ve bu işlem araya iç pilav döşenerek 2-3 kez tekrarlanır. En üstteki kata da iç konur, üstüne de tavuk suyu veya arzuya göre süt gezdirilip fırında pişirilir. Çulama hazır yufka ile de yapılabilmektedir.

Papulena Fava:


Bilindiği gibi fava bakladan yapılmaktadır. Giritliler bu bilinen usulde de fava yapmaktadırlar ancak onlar asıl fava bitkisi olan bezelye büyüklüğünde ve şeklinde ancak rengi ondan daha açık papules bitkisini kullanırlar.
Yapılışı: Önce taşı olur diye ayıklanıp yıkanır ve suyu iki kez değiştirilmek suretiyle kaynatılıp asıl suyu konur. Sonra soyulup üstten bir bıçak izi yapılan bir baş soğan favanın piştiği tencerenin ortasına yerleştirilir. Hafif ateşte fava mercimek çorbası gibi yumuşayana dek kaynatılır ve tabağa alınır. Yanında sardalya, ekşili marul veya radika salatası ile yenmesi önerilmektedir.

Bitki tazeyken yeşil yaprakları biraz tuzla ovulup, zeytinyağı ve limonla salatası da yapılır.

Pol(z)araça ( Küçük Ayaklar ) :

Oğlak ayakları küllü kaynar suya yatırılıp etli yeri kalacak şekilde derinin üstündeki tüyleri temizlenir. Diğer yanda bağırsakları, önce dışı ve çöple ters çevrilip içi bol suyla yıkanır. Yıkadıktan sonra bu kez turunç yaprakları ile ovularak temizlenir ve bu işlem güzel de koku verir. Oğlak ayağındaki iki tırnağın arasına bağırsağın ucu sıkıştırılarak dolanır ve ilmek atılarak düdüklü tencereye yerleştirilir. Bir de oğlağın işkembesi temizlenip yemeklik doğranarak buna ilave edilir. Bir büyük soğan, kabuğu soyulup tüm olarak biraz sıcak su ve kokuyu alması amacıyla birkaç tane karabiber ilavesiyle bu yemeğe eklenip haşlanır. Eğer arttıysa kalın bağırsak ve işkembenin yağı Giritlice (K)Nisari (Elek) denen şekilde sıkı sıkı sarılarak tencereye ilave edilir. Diğer bir tencereye yarım ay şeklinde kalınca kuru soğan doğranır içine az zeytinyağı konup kavrulur. Tencerede haşlanan oğlak ayakları ve işkembe biraz salça ilavesi ile kavrulan soğana eklenip üstüne doğranmış bol domates döşenerek kısık ateşte pişirilir. Bu yahniden başka oğlak ayaklarının paçası da yapılır.

Okka Kabağı ( Girit Kabağı ) :

Parmak şeklinde ve büyüklüğündedir.
Yapılışı: Kabuğu soyulmadan ( sadece baş tarafları kesilip ) ikiye ayırmadan ortadan bıçakla kesilir. Bıçağın son bulduğu yerden itibaren bu kez ters yönde kesilir. Bir tabağa hazırlanan dilim peynir, domates dilimleri ve sarımsak dişleri sıra ile kabağın içine döşenerek tuzlanır ve özenle tepsiye dizilir. Başka bir kâseye zeytinyağı, tuz ve kırmızıbiber konup iyice çırpılarak hazırlanan sos kabağın üstüne gezdirilir. Arada bir azaldıkça su ilavesi yapılarak fırında iyice kızartılır.

Okka kabağı etli de pişirilir. Bunun için kabaklar zeytinyağında kızartılıp et haşlanır. Et altta, kabaklar üstte olacak şekilde fırın tepsisine döşenir, en üste kabukları soyulup doğranmış domates ile karıştırılmış biraz salça ve kırmızıbiber karışımı dökülüp en üste tuz ve karabiber ekilir ve fırında veya tencerede pişirilir.

Bir başka tarifte; kabağın birkaç yeri bıçakla delinerek içine sarımsak dişleri sokulur. Bir tencerede zeytinyağında kavrulan soğana doğranmış domates, eklenerek üstüne kabaklar dizilir. Üstüne de beyaz peynir ufalanarak pişirilir.

Yahnera ( Karışık ot yemeği) :

Kçunades (gelincik), Sarikaça (katırtırnağı), Astates, Asgadates (iğnelik, hanımın iğnesi), deve kengeri ve başka kenger çeşitleri vb. otlarla etli veya etsiz yapılabilir. Etlisinde tencerede önce kuşbaşı et sonra soğan kavrulduktan sonra isteğe göre salça konur veya beyaz olacak şekilde temizlenip doğranmış otlar katılıp kısık ateşte solana kadar pişirilir. İndirmeye yakın önce bir kaşık un ve limon suyu ile terbiye dökülerek bir taşım daha kaynatılarak altı söndürülür.

Kaynak: İl Kültür ve Turizm Halk Kültürü Arşivi YB.1989.0003 – YB.2001.0001, Hüseyin ÇİMRİN, Bir Zamanlar Antalya, Yakın Zamana Yolculuk,cilt 2,2006 Antalya

Geleneksel Giysiler


Geleneksel Giysilere Genel Bakış

Antalya ili; kuzeybatısından; Muğla, Burdur, Kuzeyinden Isparta, Konya; kuzey doğusundan Karaman ve İçel illeriyle; Güneyden de Akdeniz ile çevrelenmiş olup, Akdeniz Bölgesinin güneybatısında yer alır.

Gelişmiş olması nedeniyle çevre il ve ilçelerden (özellikle Burdur ve Isparta) sürekli göç alan bir kent haline gelerek, bu göçler ve komşularıyla olan bağlantıları bir kültürler mozaiği halini almasını sağlamıştır. Bu birikimin getirdiği iletişim / etkileşim ise müzik, giyim- kuşam, oyunlar vb. gibi kültürel zenginliği oluşturmuştur.

Bölgemizde olduğu gibi, İlimizde de yaşayan bu zengin kültürel yapı nedeni ile geleneksel giyim ve halk sazları tespit çalışmalarımız Korkuteli, Elmalı, İbradı, Alanya ilçeleri ve çevresindeki köylerde yoğunlaştırılmıştır. Buralarda yapılan derleme ve tespit çalışmalarına yörenin kaynak kişilerin verdiği bilgiler de eklenerek aşağıda anlatacağımız bilgilere ulaşılmıştır.

Antalya, Burdur, Isparta, illeri ile Muğla'nın doğusu, Denizli'nin güneydoğusu, Afyon'un güneyini içine alan bölgeye 'Teke Bölgesi' adı verilmektedir. Antalya'nın büyük bir bölümünün Teke Bölgesi içerisinde yer alması nedeniyle bölgenin belirtilen illeri ile benzer özellikler gösterir. Ancak Teke Bölgesi dediğimiz bu bölge; Yörük yaşamının ve iskanının yoğun olduğu bir yerdir. Bölgede yüzlerce yıl sosyal ve kültürel kimliklerini geliştiren Yörükler yazın yaylada, kışın da sahilde sürdürdükleri konar-göçer yaşamın etkisiyle çok fazla iç içe girmiş bir kültürel yapı gösterir.

Bölgemize yeni yerleşmiş Sarıkeçili Yörüklerinin yanı sıra; Karakoyunlu, Karakeçili, Yeniosmanlı, Eskiyörük, Honamlı, Töngüçlü, Hayta, Çakalyörük aşiretlerinin iskan etmiş olmasından kaynaklı etkin bir Yörük kültürüyle karşılaşılır. Ancak bölgede yaşayan "Tahtacı" adı verilen Alevi Türkmenlerinin de yöre kültürü üzerinde azımsanamayacak bir etkiye sahip oldukları söylenebilir. Özellikle Kuzeyde bulunan Elmalı ve kuzeybatıda bulunan Kumluca, Finike ilçelerine yerleşen bu Türkmen aşiretleri de kendilerine has kültürel öğelerle bölge kültürüne önemli katkılarda bulunmuşlardır.

Korkuteli ilçesi, Teke Bölgesi'nde yer almakta olup, folklorun diğer konularında olduğu gibi müzik aletleri-müzikal yapı ve geleneksel giyim bakımından Yörük (konar-göçer) yaşamın tüm karakteristik özelliğini taşımaktadır. Zamanının çoğunluğunu hayvancılık ve göçle geçiren, avlanan Yörükler, giysilerini hayvansal ürünlerden oluşturmuşlar, doğa koşullarına ve ağır yaşam şartlarına karşı koyabilmek için bedeni koruyacak şekilde olmasına özen göstermişlerdir. Elmalı ilçesi de Korkuteli gibi özellik taşımakla birlikte Tahtacı ve Bektaşi köylerinden kaynaklı kısmi bir Alevi-Bektaşi Türkmen yaşam biçimini karşımıza çıkarmaktadır. Hatta her yıl Haziran ayında yapılan ve büyük bir katılımla gerçekleştirilen "Abdal Musa Şenlikleri" bu yaşayan kültürü daha da önemli kılmaktadır.

Antalya'nın Kuzeydoğusunda yer alan İbradı, Akseki ilçeleri Konya kültüründen etkilenmiş olup, müzik yapısında, oyunlarında Konya etkisi göze çarpmakta, yüksek rakım nedeniyle geleneksel giyim tarzının da yine buna göre düzenlendiği görülmektedir.

Alanya, Antalya'nın bir kıyı ilçesi olup, tipik Akdeniz iklimi özelliğindedir. Selçukluların kışlık ikametgahı olan Alanya(Alaiye) yerleşik yaşama uzunca bir zaman önce geçmiştir. Ancak Alanya'nın çevresinde, özellikle de yayla köylerinde konargöçer yaşamın izlerine rastlanmaktadır. Alanya merkezde ise iklimin etkisiyle daha rahat ve hafif bir giyim tarzıyla karşılaşılmaktadır.

KAYNAK : Antalya Yöre, Oyun, Müzik ve Kostüm Araştırması - Antalya Milli Eğitim Müdürlüğü

MASALLAR

Anonim Halk Edebiyatı ürünlerinin halk tarafından en sevilen bir türü de masallardır. Özellikle, okumanın ve yazmanın yaygınlaşmadığı dönemlerde, genellikle geceleri söylenen masallar dilden dile aktarılarak; kısmen de anlatanın çevre ve İnançlarına göre değişikliklere uğrar; kısmen de eski motifler yeni olaylarla beslenir.
Efendinin buyruğu, baskısı altında ezilen, haklarını savunamayan eleştirenleyim halk, masallara sığınmıştır. Halk. gerçek olay ve kişilerle ilgili düşüncelerini, yargılarını masallarda dile getirir. Hemen her masalda üstün gelen, haklı çıkan ya küçük kardeş, ya öksüz çocuk ya da halkın simgesi olan Keloğlandır.

MASAL BAŞLANGIÇLARI:

1) Bir varmış, bir yokmuş. Var varanın, söz sürenin, destursuz bağa girenin, habersiz bal yiyenin. Bir at aldım, dur diye. bir tekme vurdu "Geri Dur." diye. Paşa Camisinin minaresini belime soktum borudur diye. Kaplumbağayı havaya savurdum arıdır diye. Bir varmış bir yokmuş.

2) Masal masal mat atar. İki tilki ot satar. Bindim deveboynuna, gittim Halep yoluna. Halep yolu gül pazar; içinde tilki gezer. Tilki beni korkuttu, kulağını burkuttu. Çık çıkalım çardağa, ok atalım ördeğe, ördekbaşını kaldırmış, velvelesini saldırmış. Velvelesi dizinde gönlü vezir kızında. Vezir kızı bal kaynatır; içinde kaş oynatır. Bir varmış, bir yokmuş.

3) Evvel zaman içinde, kalbur saman içinde, deve tellal, pire berber iken. Ben anamın beşiğini tıngır mıngır sallar iken, uz gittim uz gittim. Dere tepe düz gittim. Çayır çimen geçerek, lâle sümbül biçerek; soğuk sular içerek, ayla ayla bir güz gittim. Bir de dönüp ardıma baktım ki, ne göreyim? Gide-gide bir arpa boyu gitmemiş miyim? Natal - matal martaval, işte size duyulmadık bir masal.

YUSUFÇUK MASALI

Evvel zaman içinde, kalbur saman içinde. Orta halli zengin, ne fakir bir köylünün bir kızı ve bir de oğlu varmış. Çocukların ikisi de çok sevimli şeylermiş. İki kardeş analarının hazırladığı azığı bellerine bağlar, düşerlermiş koyunların ardına. Koyunları gütmek için her gün ayrı yönlere giderlermiş. İki kardeş birbirlerini çok sever, birbirlerini hiç incitmezlermiş. Babaları oldukça kaba bir adammış, Çabuk sinirlenir, çocuklar en küçük bir kusur işleseler, eşek sudan gelinceye kadar çocuklara sopa atarmış.

Günlerden yine bir gün iki küçük kardeş koyunlarını köyden çok uzak bir yerde otlatıyorlarmış. Öğle zamanı, gelince, analarının yaptığı katmeri yiyip başında oturdukları pınardan buz gibi suyu içtikten sonra kızcağızın uykusu gelmiş.

"Yusuf", demiş kardeşine. Benim çok uykum var. Azıcık yatayım mı?

"Olur demiş Yusuf. Uzanıvermiş kabaardıcın koca gölgesine. Uzanması ile uyuması da bir olmuş. Yusuf küçük çakısı ile yeni bir sipsi yapmaya uğraşıyormuş. Yapmaya çalıştığı sipsi iyi ses vermeyince Yusuf kargı aramaya çıkmış. Kardeşi ve koyunlardan uzak bir yerde kargıları bulmuş, fakat aradan da bir hayli zaman geçmiş.

Yeni yaptığı sipsisini neşeli neşeli çalarak kardeşinin yanına dönen Yusuf, ne görse beğenirsiniz? Koyunların yerinde yeller esiyor. Hemen kız kardeşini uyandırmış. İki, kardeş başlamışlar koyunları aramaya.

Nereye gittilerse koyunları bulamamışlar. Hava kararmaya başlayınca, koyunları bulmaktan iyice umutları kesilmiş. Yüksek bir kayanın üzerine oturup, başlamışlar ağlamaya. Koyunları bulmadan eve dönelerse babaları onlara neler yapmaz ki?

İki kardeş düşünüp taşınmışlar ve ellerini açarak Ulu Tanrı'ya şöyle dua etmişler.

"- Büyük Allahım, bizi iki kuş yapın da, hem babamızın dayağından kurtulalım, hem de koyunlarımızı arayalım. Tam dualar, bitince Allah onların bu dualarını kabul edip ikisini de birer kuş yapıvermiş. Halk da bu kuşlara Yusufçuk ismini vermiş. İşte Yusufçuk, kış gecelerinde öten, birbirine seslenen bu iki kardeştir. O gün bu gün, iki kardeş bazen koyunları arar dururlarmış.

- Yusuf, koyunları buldun mu? Bulamadım, sen buldun mu?

Kaynak Kişi: Cevat UYANIK


Elmalı'dan Masallar:

BIYIK BALTA VE ŞEHZADE Derleyen: Hüsnü YILDIZ
(Anlatan: Yalnızdam Köyünden Mehmet Ertuğrul, 61 yaşında. Derleme tarihi: 5 Ocak 1957)

Evvel zaman içinde kalbur saman içinde, cinler cirit oynarken eski hamam içinde bir padişah varmış. Büyük başın büyük derdi olur derler. Bu Padişahın da bir derdi varmış. Şu geçici hayat zehir olmuş kendine. Şu dar dünya zindan mı zindan olmuş padişaha. Ne dersiniz ne idi bu padişahın derdi acaba? Kendinizi hiç yormayın ben söyleyivereyim;

Padişahın iki gözü de görmez imiş. Göz görmez olurda hayat olur mu hiç? Onun hayatı, hayat değilmiş işte.

Başvurmadık hekim, kullanmadık ilâç kalmamış. Kalmaya kalmamış ya bir türlü de iyi olmamış. Küsmüş hayata, küsmüş dünyaya. O, hayata küsmekte olsun günlerde bir gün o kente bir dervişin yolu düşmüş. Söz sözü açmış, söz dönmüş dolaşmış padişahın durumuna gelmiş. Derviş "Kolay o, kolay o" demiş. Meğerse derviş padişahın gözünün nasıl göreceğini, hangi merhemin iyi geleceğini bilirmiş. "Beni Padişaha götürün" demiş derviş. Padişaha haber vermişler. "Dervişi huzuru alın" demiş Padişah. Derviş huzura alınmış. Padişah: "Söyle bakalım derviş baba. Gözüm nasıl görecek, gözüme hangi ilâç merhem olacak?" demiş. Derviş "Denizde bir balık vardır padişahım, bu balık diğer balıklara benzemez. Altın gibi sarı, gümüş gibi parlak. Sözün kısası güzel bir balıktır. Bu balık tutulacak, havanda döğülerek bir merhem yapılacaktır. Yapılan merhemden bir parça alıp gözlerinize sürerseniz, gözleriniz derhal görecektir" demiş ve sonra sırra kadem basmış. Padişah "Ne dilersen dile benden Derviş Baba!" demiş ama vezirler "Derviş sırra kadem oldu haşmetlim." diyerek Padişahın sözünü kesmişler. Padişah Dervişin Hızır olduğunu anlamış. Vezirlerine: "'Çağırın oğlumu!" diye emir vermiş. Şehzade huzura çağrılmış. Padişah. "Oğlum, demiş Şehzadeye. Denizde hiç bir balığa benzemeyen bir balık varmış. Bu balığı tutar havanda döğer bundan yapılan merhemden gözlerime sürersem derhal görecekmişim. Tez elden emir ver, bu balığı tutsunlar, tutanlara hediyeler vereceğimi halka ilân et." Bunu duyan şehzade "Baş üstüne babacığım, derhal!" demiş ve huzurdan ayrılmış.

Şehzade yurdun dört bir tarafına ulaklar salmış. Balığın eşkâlini tarif ettirmiş halka. Haberi alan halk adeta sevinçten bayram yapmış. Bir taraftan Padişahlarının gözleri gö*recek, bir taraftan da balığı tutarlarsa büyük bahşişler alacaklar. "Balığı tutan ben olayım" gücüyle elleri kolları sıvayıp açılmışlar denize. Günlerce uğraşan binlerce balıkçı bir türlü tarif edilen balığı tutamamışlar. Bugün tutarız, yarın tutarız hülyalarıyla gece gün*düz kürek çekip, ağ atmışlar, olta sallamışlar heyhat bir türlü balık yok. Yok olunca da ne yapsınlar ümidi kesmişler. Halk ümidi kesedursun biz gelelim Saraya Padişah "Allah büyüktür bir gün olur oltanın birinde çıkıverir, ağlardan birine takılıverir" dermiş. Hakikaten öyle olmuş. Tam ümitlerin kesildiği, herkesin matemlere daldığı bir günde tarif edilen balık, ihtiyar, fakir bir balıkçının ağına takılmaz mı? Bu öyle bir balıkmış ki balıkçının sevinçten aklını başından almış. Koşmuş balıkçı şehzadeye Şehzade balığı görünce hayretten gözleri fal taşı gibi açılmış. Nasıl açılmasın ki balığın pulları altın gibi sarı, gümüş gibi parlak, gözleri mavi mavi. Kıyılıp ta havanda döğülecek bir balık değilmiş meğer. "Ne yapsam, ne yapsam" diye kararsızlık içinde kalmış Şehzade en sonunda içinden bir ses gelmiş: "Bu güzelim balığa nasıl kıyılır, bundan iyi olacak gözler iyi olmayıversin, bundan görecek gözler görmeyiversin, Sal balığı!" Bütün gücü kayboluvermiş Şehzadenin. Sanki büyülenmiş. Elleri gevşemiş, gevşemiş ve balığı salıvermiş. Balık suya cup düşüp kaybolmuş.

Şehzade saraya dönünce Padişah babasının yanına koşmuş. Babası sevinçle "Getirdin mi? balığı oğul?" demiş. Şehzade;

"Babacığım, babacığım beni affet! Balık o kadar güzel, o kadar güzeldi ki kıyılıp ta havanda dövülecek balık değildi. Kıyamadım atıverdim onu." diyebilmiş ve olduğu yere yığılıvermiş. Gazaba gelen Padişah;
"Demek balık benden kıymetli, gözüm iyi olmayıversinmiş. Defol karşımdan, senin gibi evladım yok benim artık!" diye bağırıp çağırmaya başlamış.

Şehzade kulağı kuyruğu kısıp sıvışmış huzurdan. Maiyetine bir hizmetçi alarak başını alıp gurbet ele revan olmuş. Kâh yürürler, kâh bir pınar başında biraz dinlenerek epeyce yol almışlar. Dinlenme sırasında hizmetçi yemekleri hazırlarmış. Şehzade sofraya oturur ve uşağa "haydi bakalım sen de gel!" dermiş. Hizmetçi de hacetli imiş ki hemen sofraya Cezayir dayısı gibi kurulurmuş. Şehzade ise buna kızar 'böyle uşak olmaz" dermiş içinden. Buyur etmeyiversin diyeceksiniz ama Şehzade de bir onu yapamıyormuş işte. Ne olursa olsun buyur edermiş herkesi. Buyur dermiş ama kimsenin de sofraya oturmasını istemezmiş. Yanındaki uşak bir türlü durumu ya anlamazmış yahut ta işine öyle gelirmiş. Bir böyle İki böyle derken sonunda dayanamamış, uşağı başından savmış. Ve yola yalnız başına devam etmiş. Hem yoluna devam eder, hem de rast geldiği köylerden, kasabalardan kendine yarayışlı bir uşak ararmış. Fakat gönlünden geçirdiği uşağı bir türlü bulamazmış. Derken epeyce köyler, kentler geçmiş sonunda karşısına civa gibi bir adam çıkmış. "Ben sana uşak olurum" demiş Şehzadeye. Şehzade de beğenmiş adamı. Uşak olarak almış yanına. Bu adamın "Balta Bıyıkmış adı. Şehzadenin kıyamayıp denize salıverdiği babasının ondan yapılacak merhemle gözlerinin göreceği, onun yüzünden diyarı gurbete çıktığı ve bu meşakkatlere katlanmasına sebep olan altın renkli, gümüşleyin parlak, mavi gözlü o güzelim balık yok mu? İşte Balta Bıyık Onun ta kendisi imiş. Şehzadenin yaptığı iyiliği bir türlü unutamamış meğer. Şehzadenin bir uşağa ihtiyacı olduğunu anlayınca koşmuş ona uşaklığa Şehzadenin "Balta Bıyık"ın ne olduğunu denize salıverdiği balığın insan olacağını nereden bilsin. Gaipten bilici değilmiş ki uşağının neyin nesi olduğunu anlasın? Uşak mı uşak demiş ve almış yanına o kadar.

Şehzade ve Balta Bıyık yollarına devam etmişler. Yoruldukları yerde dinlenmişler. Dinlendikleri yerde yollarına devam etmişler. Derken bir hana rastlayıp orada konuklamışlar.
Balta Bıyık hemen sofrayı hazırlayıp efendisini buyur etmiş.' Şehzade "Balta Bıyık sen de gel" demiş fakat Tanrıdan olsa da' gelmese demiş içinden. Balta Bıyık "Buyurun efendim, afiyet olsun " demiş; Şehzade bir "oh çekmiş içinden: "Aradığım uşağı yeni buldum" diye. Şehzade huzur içinde yemeğini yemiş; Biraz sonra da yatak odasına geçip güzel bir uykuya dalmış. Vakit gecedir. Balta Bıyık silahlarını alıp nöbete geçmiş. Buna sebep ne diyecek olan olur. Cevabını verelim. Han cinlerin ve perilerin yatağı imiş. Hana gelen yabancılar diri girer ölü çıkarmış. Çünkü yabancılar bu hanın cinlerin yurdu olduğunu bilmezler ve destursuz girerlermiş hana. Buna kızan cinler de gece toplanırlar hana gelen konuklan boğarlarmış Balta Bıyık bunu bildiği için nöbete geçmiş. Şehzadeye bir zarar gelmesin diye. Filvaki dediği de olmuş: Gece yarısı olunca cinler toplanmaya başlamışlar hanın önündeki meydanlığa. Hepsinin toplandığı kanaatına varan Balta Bıyık nişan alıp boşaltmış silahı cinlere. Cinler darmadağın olmuşlar fakat içlerinden biri, cinlerin başı vurulmuş. Ve bir kara keçe oluvermiş "Artık uyuya bilirim" demiş Balta Bıyık. Yatağına uzanmış, rahat bir uykuya dalmış.

Sabah olunca Şehzade uyanmış, etrafına şöyle bir göz atmış. Hanın ön tarafındaki meydanlıkta bir kara keçe şeklinde bir yığıntıya gözleri ilişmiş. Hayretle "Bu da nedir?" demiş içinden. Sonra;

"Balta Bıyık. Balta Bıyık demiş bu kara keçe nedir?" Balta Bıyık;

"Gece göçebeler konukladı belki onlardan kalmıştır" diyerek Şehzadeye durumu çaktırmamış. Hazırlanarak tekrar nereye varacağı belli olmayan yollarına revan olmuşlar. Az gitmişler uz gitmişler, dağlar aşıp, ovalar geçmişler günün birinde bir büyük kente vasıl olmuşlar. O kentte bir dünya güzeli varmış. Ona kim talip olursa zifaf gecesine diri girer ölü çıkarmış. Bizimkilerin vardıkları zamanda "Yok mu talip!" diye tellallar çağırıyormuş. Balta Bıyık ileri atılmış "Biz varız!" diye. Şehzade önce şaşırmış ve kabul etmemişse de sonra kabul etmiş.
Akşam olunca dünya güzeli ile Şehzadeyi gerdeğe katmışlar. Balta Bıyık kapıyı sağdıç olarak beklemiş. Onlar derin bir uykuya dalınca Balta Bıyık anahtar deliğinden gözlemeğe başlamış. Acaba taliplerin ölümüne sebep nedir diye. O anda bir evran kızın ağzından çıkmaca başlamaz mı? "Tamam demiş Balta Bıyık, ölüme sebep budur. Talipleri bu evran sokup öldürüyor" Nişan alıp boşaltmış silâhı evrana. Evran derhal ölmüş. Koşmuş

Balta Bıyık evranı çekip almış. Çıkarken evranın kuyruğu Şehzadenin yüzüne dokunuvermiş. Şehzade sıçrayarak uyanmış. Balta Bıyık'ı görünce "Ne var Balta Bıyık, nedir yüzüme dokunan o soğuk şey?" bir şey olmamışçasına ". Bir şey yok efendim, kedi sırçayıverdi de onu dışarı çıkardım" demiş Balta Bıyık. Şehzade tekrar dalmış uykusuna. O, uyumakta olsun Batta Bıyık tekrar beklemeğe başlamış. Ne durur durmaz bir evran daha çıkmağa başlamış kızın ağzından, Hemen nişan almış ve tetiğe basmış Balta Bıyık. Fakat tüfek ateş almamış. Bir daha, bir daha tetiğe basar amma bir türlü ateş aldıramamış tüfeğe. Bakmış ki yılan Şehzadeyi sokacak, aniden kararı vermiş. Bıçağı çekip fırlatmış yılana. Bereket versin ki bıçak yılanın tam can evine tesadüf etmiş de yılan derhal ölmüş. Değilse Şehzade de diri girecek zifaf gecesine ölü çıkacaklardan olacakmış. Yılanın öldüğünü gören Balta Bıyık, koşmuş yılanı çıkarmış kızın ağzından. Götürürken aksilik olacak ya yine yılanın kuyruğu bu sefer de Şehzadenin burnuna dokunmaz mı? Sıçrayıp kalkmış Şehzade.

"Aman Balta Bıyık, bu da nedir?" demiş. Balta Bıyık: "Yok birşey efendim fare atlayıverdi de" demiş. Şehzade tekrar uykusuna dalmış: Balta Bıyık ta nöbetine geçmiş. Sabaha kadar beklemiş ama bir yılan daha çıkmamış, Sabah olunca halk yollara, meydanlara, akın etmiş, durumu öğrenmek için. Bakmışlar ki Şehzade sağ. Hayretten ağızları açık kalmış, Şehzade, Dünya Güzeli ve Balta Bıyık şehre elveda deyip yollarına revan olmuşlar. Git bunda gel bunda derken bir pınar başına varmışlar. "Azıcık dinlenelim" demişler. . Bu sırada Balta Bıyık: "Eeee! Şehzadem demiş şimdiye değin hiç ses çıkarmadan, sen de aldır*madın. Bu kadar vurdumduymazlık olmaz: Bu kadın ikimizin olacak" Şehzade: "nasıl olur, Balta Bıyık? Lazımsa al senin olsun." demişse de o, "Olmaz illâki ikimizin olacak diye tutturmuş. Sonunda da Şehzade hık mık etmeye başlayınca "Yo, o kadar değil deyip kızı tuttuğu gibi baş aşağı etmiş ve kızı silkmeğe başlamış. Bu o kadar kısa bir zamanda olmuş ki Şehzade de ne yapacağını şaşırmış, Kız da tir tir titremeğe başlamış kız: Balta Bıyık silktikçe kız tamamen korkmuş ve ağzından bir torba "Pat!"deyip düşmüş. Balta Bıyık koşup torbayı açmış bakmış ki durum çok fena. Torbanın içi evran, yılan yavrularıyla doluymuş: Şehzadeye işaret ederek: "İşte Şehzadem çıkarmak istediğim şu melunlardı. Bunların büyüklerini gerdek gecesinde öldürdüm Bu güzelin talipleri öldürdüğüm evranlara kurban gitmişlermiş. Muhakkak siz de onların akıbetine uğrayacaktınız: Fakat ben meydan vermedim. İlkinde kedi atladı diye size çaktırmadım. Sonrakinde fare atladı diyerek durumu sezdirmedim. Düşündüm taşındım bunların gerisi de vardır diye. Ne yapayını da gerisini çıkarsam dedim ve sonunda biraz önceki usule başvurdum. Görüyorsunuz ya Dünya Güzelinde zerre kadar da olsa gözüm yok. Zaten olamaz da. Çünkü iyilik edene kemlik mi edilir? Siz benim hayatımı kurtardınız, bağışladınız. Ben de bu iyiliğinize karşılık şükran borcumu ödedim. Haydi dostum, ülkeniz, ' anneniz, babanız sizi bekliyor. Bir millet sizi bekliyor. Lütfen şu pulu alınız. Padişah babanızın gözlerine sürünüz, o zaman göreceksiniz babanızın gözü derhal açılacak ve görecektir, demiş pulları Şehzadeye vermiş. Sonra da: "Alik bilmezse balık bilir" demiş ve sırra kadem olmuş.

Şehzade ve Dünya Güzeli bu olay karşısında donup kalmışlar. Neden sonra akılları başlarına gelmiş. Birbirlerine sarılmışlar. Bilmem ne kadar zaman geçmiş. Sonra neşe için de memleketlerine dönmek üzere yollarına revan olmuşlar. Günlerce yol tepmişler. Yoruldukları yerlerde dinlenmişler, dinlendikleri yerde yollarına devam etmişler. Derken günün birinde ülkelerine gelip ana ve babalarına kavuşmuşlar. Balta Bıyığın verdiği pulu Padişahın gözlerine sürmüşler. Pul gözlere değer değmez Padişahın gözüne, gönlüne bir ışık huzmesi doluvermiş. Yeniden umut dolu bir hayat başlamış padişahta.

Bu hayırlı haberi duyan bütün ülke sevinmiş, düğün bayram yapmışlar. Bu sevinçli, mutlu günlere bir gün daha eklenmiş. O da Dünya Güzeli ile Şehzadenin düğünleri. Padişah oğlu ile gelinine kırk gün kırk gece devam eden bir düğün yaparak onları da muradlarına erdirmiş.
Onlar ermiş muradına biz çıkalım kerevetine.

Dualar ve Beddualar

DUALAR


Babanın canına rahmet olsun

Çıran devamlı yağlı kalsın

Allah kesene İbrahim bereketi versin

Allah ıslah etsin

Allah kolaylık versin

Allah doğru yoldan ayırmasın

Allah gençlikte ölüm, ihtiyarlıkta yoksulluk göstermesin

Allah evlat acısı göstermesin

Allah işini rast getirsin

Allah imandan Kurandan ayırmasın

Allah dünya gözüyle göstersin

Ocağı tütesice

Allah ziyade etsin

Allah bereket versin

Ağzının tadı daim olsun

Allah iyiliğini versin

Allah mürüvetini göstersin

Kem gözden ırak olasın

Koluna kuvvet kesene bereket

Su gibi aziz olasın

BEDDUALAR

Zehir içesice

Zehir zıkkım ye

Ağzından burnundan gelsin

Ocağı sönesice

Başına benim kadar taş düşsün

Canın çıksın

Defteri dürülesice

Evinde baykuşlar öte

Boynu altında kalsın

Dilini eşek arısı soksun

Allah gençliğine doyurmasın

Allah’ından bul

Gözü kör olsun

Boyun posun devrilsin

Kan işeyesin

İki yakası bir araya gelmesin

Ölücüğün kalksın inşallah

Adın batsın

Ocağına incir dikilsin

Kör şeytancığından bulasıca

BİLMECELER

Elsiz ayaksız kapı açar (Rüzgar)

Ortası ateş üstü taş, içinde milyonla baş (Dünya)

Ev üstünde yarım çörek (Ay)

Altı tahta üstü tahta, içinde kanlı softa (Kaplumbağa)

Tavan üstünde takır tukur, zannedersin halı dokur (Fare)

Ufacık kuşlar camiyi taşlar, kendi yemez ele bağışlar (Arı)

Dağdan gelir sekerek, kuru üzün dökerek (Keçi)

Atlayarak yürür, patlayarak ölür (Pire)

Alçacık dallı yemesi ballı (Çilek)

Ben ne idim ne idim, samur kürklü bey idim
Felek beni şaşırttı, kızgın külde pişirtti (Kestane)

Bilmece bildirmece, resim yapar gündüz gece (Ayna)

Kara deve çöküp oturur, zülfünü döküp oturur (Çadır)

Ayağı yok gezer durur, ne verirsen yer oturur (Cep)

Abdest alır namaz kılmaz, cemaatten geri kalmaz (Cenaze)

Köylüler yere atar, şehirliler cebinde saklar (Sümük)

Kaynak: Hüseyin ÇİMRİN, Antalya Folkloru, 1984 Akdeniz Kitabevi

Üstü mermer altı mermer, içinde gelin oynar (Dil)

Allah yapar kapısını, demir açar kapısını (Karpuz)

Çıt demeden ağaca çıkar (Karınca)

Altı ayaklı fil, ortasında dil
Akıllı isen bil, ahmak isen sor (El terazisi)

Ben giderim o gider, arkama para döker (Baston)

Kaynak: Hüsnü YILDIZ, Türk Folklor Araştırmaları, Mayıs 1955 c.3

MANİLER

Mercimek kile kile
Ölçerim sile sile
Seher gelin oluyor
Geçinsin güle güle

Su akar ince ince
Su serperler pirince
İnsan bir hoş oluyor
Sevdiğini görünce

Maşa maşaya benzer
Maşa şişeye benzer
Şu köyün oğlanları
Ölmüş eşeğe benzer

Karanfilim sarkarım
Açılmaya korkarım
Yar kapıdan girince
Ölü olsam kalkarım

Çekmecenin kilidi
Üstünde güller bürüdü
Sen orada sen burada
Olan ölüm çürürdü

Ata binen efendi
Ceketi kahverengi
Oturmuş yazı yazar
O da Tahsin efendi

Masa üstünde pekmez
Bu pekmez bana yetmez
Senin aldığın maaş
Benim süsüme yetmez

Ay doğar elek gibi
Gün doğar melek gibi
Şu köyün kızları da
Turfanda kelek gibi

Yemenim turalıdır
Kenarı oymalıdır
Dostlara haber verin
Sevdiğim buralıdır

Ak gülüm uyanmıyor
Kokular boyanmıyor
Yar aklıma gelince
Yüreğim dayanmıyor

Bizim bahçede dutlar
O dutları kim toplar
Asker olan yarime
Gölge olsun bulutlar

Bahçelerde enginar
Enginarın dengi var
Kınamayın a dostlar
Al yanaklı yarim var

Gidiyom beyan beyan
Yolda kaldım aç yayan
Alcam dedin almadın
Ecel yatsına dayan

Bahçelerde bağ erik
Yarim gönlün ne kırık
Sevdin de alamadın
Yüreğin ona mı yanık

Ak tavuk almadın mı
Kümese salmadın mı
Eh cadı kaynana ah
Sen hiç gelin olmadın mı

Altın tabakta vişne
Gel yarim aşka düşme
Bu aşkın sonu yoktur
Nafile dile düşme

Saksılarda sarmaşık
Sormadan oldum aşık
Pek üstüme gelmeyin
Hem sevdalıyım hem aşık

Tabakta erik kaynana
Dişleri gedik kaynana
Oğlun çerez getirdi
Sensiz yedik kaynana

Başak döktüm harmana
Kız darıldın mı sen bana
İkimizin derdini
Yazdıralım fermana

Denizde karabalık
Okkalıktır okkalık
Anne beni evlendir
Yeter gayri bekarlık

Portakal dilimi
Tut kaynana dilini
Şimdi oğlun gelirse
Kırar kambur belini

Makinemin ipliği
Sökülmüyor diktiği
Benim sevdiceğim
Alanya’nın kekliği

Keçi vurdum bayıra
Kımır kımır yayıla
Benim gönlüm sen de yok
Allak beni senden ayıra

Çarşı çamur olur mu
İmam cavır olur mu
İmam cavır olursa
Allah gayır olur mu

Gemi gelir yanaşır
İçi dolu çamaşır
Alanya kızlarına
Bakan gözler kamaşır

Bahçelerde maydanoz
Maydanozu yoldunuz
Benim kara gözlümü
Bana çok gördünüz

Bal idim pekmez oldum
Kurudum tütmez oldum
Bir milyonluk kız idim
Beş para etmez oldum

Maydanoz ot değil mi
Yaprağı dört değil mi
Ben yarimi özledim
Bu bana dert değil mi

Alanya’nın muzları
Ne güzeldir kızları
Bir tane alam dedim
Çekilmiyor nazları

Oturdum kalkamadım
Kibriti yakamadım
Güzelleri görünce
Çirkine bakamadım

Bahçelerde üzümsün
Benim iki gözümsün
Sanma ki unutuyorum
Gece gündüz düşümsün

Kız gelin dırdır etme
Fazla ileri gitme
Vakitsiz horoz gibi
Gece yarısı ötme

Kaynaklar: İl Kültür ve Turizm Halk Kültürü Arşivi
Hüseyin Çimrin, Antalya Folkloru,1991
Ali Rıza Gönüllü, Alanya Folklorundan Derlemeler,Alanya 1998

Bunlari Yapmadan

Antalya'nın her köşesine dağılmış antik kentlerini gezmeden,

Antalya Müzesini görmeden,

Saklıkent'e gitmeden,

Kaleiçi ve Eski Antalya Evlerini görmeden,

Akseki İlçesinde Kardelen çiçeğinin fotoğrafını çekmeden,

Döşemaltı halısı almadan,

Yöre reçellerini tatmadan..

DÖNMEYİNİZ